Այս հոդվածը, որ առաջին և միակ անգամ տպագրվել է 1948-ին Սփյուռքում, ուղղակիորեն առնչվում է Հովհ. Թումանյանին: Բայց խնդիրը միայն Ամենայն հայոց բանաստեղծը չէ, խոսքը Թիֆլիսի հայաթափման մասին է:
Եգիպտոսի Լուքսորի թանգարանի պահեստում հայտնաբերվել են Թութանհամոն փարավոնի մանրանկարչական նավի պակասող մասերը, որ կես դար կորած էին համարվում: Խոսքը բրիտանացի հնագետ և եգիպտագետ Հովարդ Քարթերի հայտնաբերած գտածոների մասին է:
Մինչև 1921-ի մարտ ամիսը ռուսական Կարմիր բանակը նվաճեց Վրաստանի Հանրապետությունը, իսկ մինչև հուլիս՝ նաև ապստամբ Հայաստանը:
Ամբողջ Անդրկովկասը ենթարկվեց խորհրդայնացման:
Բրիտանիայի հնագետները պատճենում ու վերծանում են Հռոմեական կայսրության ժամանակներում Ադրիանոսի պարսպի վրա զինվորների գրաֆիտիները: Բրեմպտոնի կիրճում (Կամբրիայի կոմսություն) գրությունները թողել են հռոմեացի լեգիոներները, որ վերականգնել են Ադրիանոս կայսեր պարիսպը:
Պատերազմից առաջ և մինչև Վրաստանի խորհրդայնացումը Թիֆլիսում հրատարակվում էր «Կավկազսկոյե սլովո» ռուսական օրաթերթը, որ Կովկասի ռուսական թերթերի մեջ ամենից տարածվածը և ամենից ազդեցիկն էր:
Բայց վերադառնանք մեր թեմային ու փորձենք հասկանալ, թե որոնք էին ԽՍՀՄ-ի փլուզման օբեկտիվ պատճառները: Նախապես ասեմ, որ դրանք տեխնիկական ու կազմակերպական էին, որոնք բերեցին անհաղթահարելի տնտեսական հետևանքների:
Այս և այն ցուցական դերանունների փոխարեն Հովհ. Թումանյանը համառորեն գործածում էր էս և էն: Դեռ հասկանալի է, երբ Հովհ. Թումանյանը էս և էն-ը, էստեղ-ն ու էնտեղ-ը գործ էր ածում գեղարվեստական գրվածքների մեջ:
Հեռավոր 1948, 1949 թվականներն էին: Բանակից զորացրվելուց հետո աշխատում էի Բաքվի հիդրոտեխնիկայի և մելիորացիայի գիտահետազոտական ինստիտուտում որպես միկրոկլիմայագետ:
Տարիներ շարունակ պատմաբան Լեոն տառապում էր ստամոքսի ծանր հիվանդությունից: Թիֆլիսում այլևս չէր մնացել մի բժիշկ, որին դիմած չլիներ, բայց անօգուտ:
Մի օր, 1906-ի ամռանը, Լեոն և Հովհ. Թումանյանը մեր տանն էին:
Ադրբեջանի ԱԳՆ խոսնակ Այխան Հաջիզադեն նախօրեին հայտարարել է, որ Ղազախի շրջանի երեք գյուղերի և Նախիջևանի Քարքի գյուղի վերադարձը մշտապես եղել է Բաքվի գերակա խնդիրներից մեկը։
Նրա խոսքով՝ այդ հարցը պետք է լուծվի սահմանազատման հանձնաժողովների շրջանակում...